Moduł 2. Suwerenność żywnościowa, agroekologia i globalne zarządzanie rolnictwem

Suwerenność żywnościowa to prawo do decydowania o sposobie produkcji i dystrybucji żywności. To prawo do żywności zdrowej, kulturowo odpowiedniej, wyprodukowanej lokalnie, w sposób społecznie sprawiedliwy i ekologicznie odpowiedzialny. To postulat, by ludzi (i życie) stawić ponad zyskiem.[1]

Agroekologia jest budowaniem systemów rolniczych na wzór i w oparciu o naturalnie istniejące ekosystemy. To poszanowanie dla zasobów, środowiska i ludzi bazujące na przekazywanych pokoleniowo praktykach oraz metodzie “farmer to farmer” (rolnik-rolnikowi). Agroekologia jest narzędziem realizacji suwerenności żywnościowej w oparciu o: 1) wiedzę i tradycyjne praktyki, 2) bogactwo nasion i różnorodność ekosystemów, 3) ruch społeczny dążący do zmiany paradygmatu modelu produkcji (i relacji społecznych). (ramka 1)

Termin “suwerenność żywnościowa” został wprowadzony w 1996 roku przez La Via Campesina (ramka 2). Suwerenności żywnościowej jest odpowiedzią na porażkę Zielonej Rewolucji i koncepcji bezpieczeństwa żywnościowego (Ramka 3): produkujemy żywność dla 10 miliardów ludzi, a problem głodu pogłębia się (przy jednoczesnym marnowaniu żywności, wzroście produkcji roślinnej na biomasę i rosnących nierównościach społecznych).

Ramka 1

“Agroekologia jest odpowiedzią na pytanie, w jaki sposób zmienić i naprawić nasz system żywnościowy i życie obszarów wiejskich, które zostały zniszczone przez rolnictwo przemysłowe oraz tak zwane Zielone i Niebieskie Rewolucje. Uważamy Agroekologię za kluczową formę oporu wobec systemu gospodarczego, który przedkłada zyski ponad ludzi. Przemysłowy system żywnościowy jest główną przyczyną licznych kryzysów: klimatycznego, żywnościowego, ekologicznego, zdrowia publicznego i innych. Umowy o wolnym handlu i korporacyjne porozumienia inwestycyjne, umowy w sprawie rozstrzygania sporów pomiędzy inwestorami a państwami oraz fałszywe rozwiązania, takie jak rynki emisji związków węgla, a także postępująca „finansjalizacja” ziemi i żywności – wszystkie z nich powodują dalsze pogłębianie się tych problemów. Agroekologia w ramach Suwerenności Żywnościowej oferuje nam wspólną ścieżkę do przezwyciężenia wymienionych wyżej kryzysów. “
Deklaracja Międzynarodowego Forum na rzecz Agroekologii, Mali 2015
Nyeleni/La Via Campesina

Ramka 2

La Vía Campesina
Międzynarodowy ruch, który koordynuje oddolne organizacje (niemal 100) drobnych i średniej wielkości producentów rolnych – w sumie 250 mln ludzi na całym świecie. LVC prowadzi kampanie na rzecz reformy systemu rolno-żywnościowego, praw chłopów/rolników do nasion i zasobów (woda, ziemia). 
https://viacampesina.org/en/
https://www.eurovia.org/about/ (europejska część ruchu La Via Campesina)

Ramka 3

Prawo do żywności: między bezpieczeństwem żywnościowym a suwerennością żywnościową, czyli jak zmieniało się podejście do kwestii “wyżywienia świata”.
Olivier de Schutter, były Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Prawa do Żywności: 
https://www.youtube.com/watch?v=3GWDkenSJMc&t=579sext


Forum Suwerenności Żywnościowej
Inicjatywa służąca promocji idei suwerenności żywnościowej, a także przestrzeń dla spotkania i wymiany informacji, nawiązania współpracy środowisk, które działają na rzecz transformacji systemów rolno-żywnościowych, budowy lokalnych systemów dystrybucji, tworzenia polityk publicznych wokół żywności czy współpracy między rolnikami i konsumentami. Najbliższe Forum odbędzie się w Warszawie na przełomie stycznia i lutego 2020..
https://www.facebook.com/events/2334115970195716/

“Nie ma sensu tracić wsi jako miejsca do życia” Marcin Gerwin, specjalista ds. Zrównoważonego rozwoju – o idei suwerenności żywnościowej w szerszym kontekście podczas I Ogólnopolskiego Forum Suwerenności Żywnościowej, Warszawa 2018: 
https://www.youtube.com/watch?v=k3FExpASprU

Kampania “Nie kupuję w supermarkecie”
Przykład kampanii społecznej mającej na celu edukację konsumentów: co wspieramy, a co niszczymy dokonując konkretnych wyborów konsumenckich. 
https://niekupujewsupermarkecie.wordpress.com


Zoom on: “Rolnik wkłada jedną kalorię i otrzymuje w zamian 30. Nie ma efektywniejszych systemów na świecie”. 
Ciekawy wykład – połączenie wiedzy naukowej ze znajomością i obserwacją tradycyjnych praktyk agroekologicznych z Ameryki Łacińskiej.  
Miguel A. Altieri (Profesor Agroekologii na Uniwersytecie w Berkeley), Who will feed us in a plannet in crisis?Text

Zagadnienia:

  • Suwerenność żywnościowa (food sovereignty) vs. bezpieczeństwo żywnościowe (food security) – kryteria “dostępu” do żywności w obydwu koncepcjach
  • Mit Zielonej Rewolucji – ZR jako intensyfikacja rolnictwa w latach 60. i 70. XXw. w oparciu o zewnętrzne wkłady (nawozy, środki ochrony roślin) oraz niezrównoważone zużycie zasobów (energii, wody); na ile sprawdza się w obliczu zmiany klimatu i wyczerpywania się zasobów? Jakich innowacji poszukuje, by ocalić paradygmat industrializacji?
  • Polityki neoliberalne (umowy o wolnym handlu, spekulacja cenami żywności) w globalnym zarządzaniu rolnictwem i systemem żywnościowym
  • Suwerenność żywnościowa i agroekologia rozumiane nie jedynie jako zbiór technicznych wskazówek w zakresie praktyk rolniczych i organizacji systemu żywnościowego, ale jako oddolny ruch i postulat przebudowy społecznej

Obejrzyj:

(ang.) “Agroekologia musi zostać wprowadzona na szeroką skalę, bo to jedyny sposób, by mieć zrównoważone systemy w najbliższych latach”, Olivier de Schutter, były Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Prawa do Żywności: https://www.youtube.com/watch?v=938PECAJ920&t=30s 
(ang.) Agroekologia wytłumaczona dzieciom – krótko i klarownie: https://www.youtube.com/watch?v=bLqYE-m2nE4&t=9s
(pol.) Webinarium całościowo i wyczerpująco omawiające kwestie dotyczące prawa do żywności (bezpieczeństwo, suwerenność) w kontekście celów zrównoważonego rozwoju: https://www.youtube.com/watch?v=1d-PjGNlZxY

Kluczowe dokumenty:

(pol.) Deklaracja Międzynarodowego Forum na rzecz Agroekologii (Mali, 2015) https://nyeleni.pl/deklaracja-miedzynarodowego-forum-na-rzecz-agroekologii‑2/
(ang.) “Agroecology: innovating for sustainable agriculture & food system” – o agroekologii i innych innowacjach dla zrównoważonego rolnictwa i systemów żywnościowych  (Friends of the Earth) https://www.foei.org/wp-content/uploads/2018/11/Agroecology-innovation-EN.pdf
(pol.) Raport “Transformacja w stronę agroekologii” – przykłady praktyk w duchu agroekologii z różnych krajów Europy, w oparciu o WPR http://www.arc2020.eu/wp-content/uploads/2015/06/ARC-2020-PL_net.pdf 
(ang.) 10 elementów agroekologii wg FAO http://www.fao.org/agroecology/knowledge/10-elements/en/
(ang.) Przewodnik po suwerenności żywnościowej  La Via Campesina https://viacampesina.org/en/wp-content/uploads/sites/2/2018/02/Food-Sovereignty-A-guide-Low-Res-Vresion.pdf 
(pol.) Żywność i demokracja. Wprowadzenie do suwerenności żywnościowej; https://www.ekonsument.pl/materialy/publ_439_zywnosc_i_demokracja.pdf
(ang.) FAO (Final Report for the International Symposium on Agroecology 2014) LINK ze strony FAO
(pol.) Deklaracja Suwerenności Żywnościowej, dokument fundatorski dla sieci Nyeleni:
https://nyeleni.pl/deklaracja-nyeleni-mali-2007/

Ciekawe lektury:

Agroecology, science and politics; Rosset, Altieri; 2017
Władcy jedzenia, Stefano Liberti; 2019
Who really feeds the world?, Vandana Shiva; 2016
Żywność przyjazna dla klimatu, Marcin Gerwin; 2016
http://dlaklimatu.pl/wp-content/uploads/2016/04/Zywnosc_przyjazna_dla_klimatu.pdfStuffed and Starved, Raj Patel; 2007
http://sites.middlebury.edu/greattransformations/files/2012/08/Patel-Stuffed-and-Starved-Introduction.pdf

 

Przypisy:

[1] Deklaracja Suwerenności Żywnościowej, dokument fundatorski dla sieci Nyeleni:                           https://nyeleni.pl/deklaracja-nyeleni-mali-2007/