Moduł 3. Zmiany klimatu, metody agroekologii i samowystarczalność gospodarstw

Checklista Modułu:

  • Tytuł
  • Paragraf
  • Ramka Przykład inicjatywy, dobrych praktyk, działacz/akademik i jego cytat, rozwinięcie teoretyczne.
    Zagadnienia
  • Obejrzyj (pl/ang)
  • Przeczytaj (pl/ang)
  • Istotne organizacje (pl/ang)
  • Ciekawe lektury

Zmiana klimatu jest faktem, a naukowcy są zgodni co do jej antropogenicznego charakteru. W tej sytuacji rolnictwo ma przed sobą dwa zadania: 1) dążyć do ograniczenia czynników przyspieszających zmiany, 2) adaptować się do tych zmian.

  1. Rolnictwo jest najważniejszym czynnikiem przekształcenia biosfery: emituje gazy cieplarniane, powoduje zanieczyszczenia rzek i eutrofizację mórz, ogranicza możliwość wiązania dwutlenku węgla w glebie. Jednak, koszty środowiskowe generowane przez rolnictwo są w bardzo zależne od typu produkcji rolnej: emisje to przede wszystkim metan z chowu przemysłowego i CO₂ z długich łańcuchów dystrybucji czy produkcji nawozów i środków ochrony; zanieczyszczenia to pozostałości pestycydów i nawozów przy braku odpowiedniej ochrony wód (powszechne przy monokulturach); ponadto, odsłonięta, pozbawiona życia biologicznego gleba uwalnia węgiel do atmosfery, a nie go wiąże.
  2. Adaptacją jest przede wszystkim stosowanie praktyk, które pozwalają dostosować się do zmieniających się warunków klimatycznych: przetrwać suszę (zachowując wodę w gruncie), przeciwdziałać erozji gleby (przez jej okrywanie), wspierać biologiczne życie gleby, etc. Adaptacja oznacza również projektowanie gospodarstw w taki sposób, by były zabezpieczone przed gwałtownymi ulewami i huraganowymi wiatrami oraz nie zanieczyszczały wód powierzchniowych (agroleśnictwo, rola drzew). To także dążenie do samowystarczalności gospodarstw: im mniej są zależne od zewnętrznych źródeł energii i produktów agroprzemysłu (nawozy, pestycydy, nasiona), tym większa ich trwałość. Dywersyfikacja produkcji buduje odporność wobec rynków, a inwestycja w różnorodność biologiczną pozwala tworzyć odporne agroekosystemy.
    Na poziomie kraju, adaptacją jest wspieranie (poprzez polityki państwowe i środki z WPR) rolnictwa, które stosuje przyjazne dla klimatu praktyki agroekologiczne: rolnictwo ekologiczne, tradycyjne, agroleśnctwo, permakultura, rolnictwo regeneratywne. Formą adaptacji do zmiany klimatu jest również sama ochrona drobnych gospodarstw (przed znikaniem) zarówno poprzez wspieranie lokalnych sieci sprzedaży, polityki publiczne wokół żywności, jak i ułatwienie dostępu do ziemi dla młodych rolników.

Zmiana polityki energetycznej i rolnej są kluczowe w próbie ograniczenia konsekwencji zmiany klimatu: pomocne w niej będzie przejście od podejścia, w którym handel jest w centrum uwagi do podejścia, gdzie najistotniejsze są prawa – zarówno człowieka jak i natury.

 

Zagadnienia:

  • Produkcja żywności czy biopaliwa? W kontekście przejścia na OZE wzrastać będzie presja na tereny zdatne do produkcji rolniczej w kierunku używania ich do wytwarzania biomasy/biopaliw. Obecnie, 80% upraw GMO przeznaczanych jest na produkcję pasz lub biopaliw. [1]
  • Produkcja żywności czy produkcja pasz? Porównanie kosztów “zewnętrznych” (externalities – nazywane tak, gdyż nie są ponoszone przez producenta, ale przez społeczeństwo) produkcji roślinnej i zwierzęcej: ziemia, energia, woda, zanieczyszczenia.
  • Obieg zamknięty w gospodarstwach. Jako agroekologiczne optimum, które pozwala budować trwałość/odporność gospodarstw – niezależne od zewnętrznych nakładów (nawozy, energia), niegenerujące kosztów (zanieczyszczenia). Znaczenie zwierząt dla obiegu materii w gospodarstwie.
  • Dostarczanie “dóbr publicznych”: jak na poziomie polityk łączyć cele klimatyczne/środowiskowe oraz te związane z produkcją rolną i rozwojem obszarów wiejskich? (stanowisko IFOAM w sprawie WPR).
  • Czym jest gospodarstwo – jakie funkcje pełni?

Struktura gospodarstw i demografia
W ostatnich latach w Europie drastycznie spada liczba gospodarstw (w latach 2005–13 o ponad 26%) i tendencja ta utrzymuje się.[2] Średnia wielkość gospodarstwa w Europie wynosiła w 2013 roku 16,1 ha i rośnie o ok. 4% rocznie – znikają drobne, rodzinne gospodarstwa, postępuje koncentracja ziemi, a z nią zmiana charakteru prowadzonej produkcji w kierunku uprzemysłowienia i zawężenia produkcji (specjalizacji) . Europejscy rolnicy starzeją się – obecnie mediana wieku rolników w Polsce to 51 lat. 

Ramka: HIGHLIGHT na  Matter of Scale
Raport, na przykładzie analizy brytyjskich agroekologicznych gospodarstw o powierzchni poniżej 20 ha rozważa kwestię produktywności w odniesieniu do skali produkcji/wielkości gospodarstwa. Porównuje różne kategorie mierzenia produktywności: plon danej uprawy z ha, wymiar finansowy takiego porównania (niewielkie gospodarstwa często specjalizują się w bardziej dochodowych uprawach, np warzywa/kwiaty/zioła), plon  wszystkich upraw przy łączeniu różnych upraw na jednym obszarze (Land Equivalent Ratio, LER), by wreszcie wprowadzić kategorię wielofunkcyjnych korzyści dostarczanych przez małe gospodarstwa, których wartość społeczną, środowiskową i ekonomiczną również można wymierzyć. 
http://www.scholacampesina.org/wp-content/uploads/2018/10/A‑Matter-of-Scale-Report-LWA-2017.pdf

Biomasa kręgowców na Ziemi
Zgodnie z aktualnymi badaniami, jeśli policzymy biomasę kręgowców żyjących obecnie na Ziemi, okaże się, że 67% to zwierzęta hodowlane, 30% ludzie, a jedynie 3% to dzikie kręgowce.
https://www.pnas.org/content/115/25/6506

IPCC Climate Change and Land (08.2019): 
Raport Międzyrządowego Zespół ds. Zmian Klimatu (an. IPCC) przy ONZ dotyczący zmiany klimatu i ziemi. Porusza kwestie rosnącej presji na ziemię, ryzyka związanego z produkcją bioenergii oraz zagrożeń, jakie zmiana klimatu generuje dla 4 filarów bezpieczeństwa żywnościowego.

Land is already under growing human pressure and climate change is adding to these pressures. At the same time, keeping global warming to well below 2ºC can be achieved only by reducing greenhouse gas emissions from all sectors including land and food, the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) said in its latest report on Thursday

Land must remain productive to maintain food security as the population increases and the negative impacts of climate change on vegetation increase. This means there are limits to the contribution of land to addressing climate change, for instance through the cultivation of energy crops and afforestation. It also takes time for trees and soils to store carbon effectively. Bioenergy needs to be carefully managed to avoid risks to food security, biodiversity and land degradation. Desirable outcomes will depend on locally appropriate policies and governance systems.

Coordinated action to address climate change can simultaneously improve land, food security and nutrition, and help to end hunger.  The report highlights that climate change is affecting all four pillars of food security: availability (yield and production), access (prices and ability to obtain food), utilization (nutrition and cooking), and stability (disruptions to availability).

https://www.ipcc.ch/2019/08/08/land-is-a-critical-resource_srccl/

https://www.youtube.com/watch?v=LnBLrpJl6pY


Miguel Altieri, Agroecology and Climate Change
“Tak, możemy wyżywić świat w oparciu o chłopów, drobnych rolników, i możemy to zrobić w sposób suwerenny, w wymiarze energetycznym i technologicznym, a jednocześnie w sposób zapewniający trwałość i odporność. Możemy to zrobić tworząc systemy, które będą zdolne znieść zmianę klimatu”.
Krótki wykład o wpływie rolnictwa na zmianę klimatu i zmiany klimatu na rolnictwo. Przykłady zróżnicowanych, samowystarczalnych, odpornych i trwałych systemów z różnych części świata.
https://www.youtube.com/watch?v=Vjx7kWGSFbkText

Obejrzyj:

Kluczowe dokumenty:

Artykuły:

 

Przypisy:

[1] ETC Group, 2009; With Climate Chaos…Who Will Feed Us? The Industrial Food Chain/The Peasant Food Web

[2] Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Small_and_large_farms_in_the_EU_-_statistics_from_the_farm_structure_survey&oldid=406560